Praca niemalże każdego kierowcy zawodowego nieubłaganie łączy się z pracą o różnych porach dnia – także w nocy. Transport nie może stanąć na czas nocy, a usługi transportowe realizowane są 24 h na dobę. W tym miejscu należy się zatem zastanowić jakie obowiązki nałożył Ustawodawca na Pracodawcę w związku ze świadczeniem pracy w godzinach nocnych. Z uwagi na znaczną uciążliwość tej pracy,Kodeks pracy przewiduje dodatkowe uprawnienia, które nabywa Pracownik pracując w niestandardowych godzinach oraz znaczące ograniczenia, które należy respektować przy planowaniu pracy w nocy. Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie podstawowych regulacji – obowiązków oraz ograniczeń, o których musi pamiętać każdy Pracodawca, który zatrudnia pracownika – kierowcę, który pracuje w godzinach nocnych.
Pora nocna
Zgodnie z treścią 1517 § 1 Kodeksu Pracy – Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 2100 a 700. Łatwo zatem zauważyć, iż Ustawodawca dał możliwość Pracodawcy wyboru 8 godzin we wskazanym przedziale. Wybór ten powinien być najbardziej korzystny dla konkretnego Pracodawcy. Jeśli bowiem często kierowcy wyjeżdżają wcześnie rano – warto rozważyć godziny 21.00 do 5.00. jeśli natomiast częściej zdarzają się późne powroty – lepiej ustalić godzinę najpóźniejszą tj. 23.00-7.00. Nie należy zatem sugerować się ustaleniami w innych firmach – należy dokonać konkretnej analizy godzin pracy w swoim przedsiębiorstwie. Umiejętne ustalenie godzin nocnych pozwala bowiem uniknąć konieczności wypłaty dodatku do wynagrodzenia, a przez to obniżyć koszty.
Pracodawca powinien zawrzeć informację o ustalonej porze nocnej w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu. Jeśli natomiast u danego podmiotu zatrudniającego nie funkcjonuje układ zbiorowy albo gdy pracodawca nie ma obowiązku wprowadzić regulaminu pracy – na Pracodawcy ciąży dodatkowy obowiązek, zgodnie z treścią art. 29 § 3 – pisemnego poinformowania pracownika o obowiązującej porze nocnej.
Natomiast co w przypadku, w których Pracodawca nie ustali pory nocnej w swoim przedsiębiorstwie? Wskazać należy, iż kwestia ta pozostaje sporna, część doktryny wskazuje, iż w przypadku braku uregulowania – jako godziny nocne powinny być liczone wszystkie godziny pomiędzy 21 a 7 rano (10h) – na takie rozwiązanie wskazuje przykładowo M. Rycak[1], A. Pawłowska[2] oraz M. Łajeczko [3]. Odmienne stanowisko prezentuje A. Sobczyk[4].
Analizując niniejszą kwestię należy podkreślić, iż Kodeks Pracy expressis verbis rozstrzyga, iż pora nocna obejmuje 8 godzin, nie sposób zatem zgodzić się ze stanowiskiem, iż w związku z brakiem ustalenia pory nocnej przez Pracodawcę, należałoby go niejako ukarać i całe 10 godzin traktować jako porę nocną. Pozostaje to w sprzeczności z literalnym brzmieniem przepisu. Pozostaje zatem pytanie od kiedy należy te 8 godzin policzyć. Wydaje się, że najbardziej uzasadnione jest domniemanie, iż w taki przypadku – pierwsze 8 godzin, poczynając od 21.00 należy traktować jako porę nocną.
Kolejną kwestię jest pytanie, czy możemy ustalić odmienne pory nocne dla różnych kategorii pracowników – co niekiedy w przypadku zatrudniania kierowców oraz jeszcze innych pracowników – może okazać się korzystne. W Kodeksie Pracy brak jest jakichkolwiek regulacji ograniczających tą kwestię. Tym samym należy uznać, iż jest dopuszczalne ustalenie odmiennej pory nocnej dla różnych grup pracowników np. odmiennie pracownicy biurowy, odmiennie pracownicy biurowi, a odmiennie kierowcy.
Dodatek za pracę w nocy
Zgodnie z treścią art. 1518 Kodeksu Pracy – Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.
Wskazać zatem należy, iż Ustawodawca potraktował wszystkich pracowników jednakowo i nie uzależnił dodatku od kwoty faktycznego wynagrodzenia konkretnego pracownika, a od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Oznacza to, iż dodatek 20% jest taki sam w danym miesiącu dla każdego pracownika, także niezależnie od tego czy pracownik stale pracuje w nocy, czy tylko okazjonalnie.
Oczywiście Pracodawca w układzie zbiorowym pracy, regulaminie lub innym przepisie wewnątrzzakładowym –może ustalić korzystniejsze warunki wypłaty dodatku – np. iż będzie on liczony od stawki wyższej np. od wynagrodzenia zasadniczego konkretnego pracownika.
Zakaz wykonywania pracy w nocy
Należy wskazać, iż Ustawodawca uznał, iż z uwagi na szczególną uciążliwość pracy w nocy zatrudnienie niektórych kategorii pracowników w porze nocnej jest zabronione. Kodeks Pracy wprost wskazuje te kategorie.
Praca w porze nocnej jest zabroniona:
1)kobiecie w ciąży (art. 178 § 1 KP);
2)pracownikowi (jeden z rodziców lub opiekunów) – opiekującemu się dzieckiem do lat 4 bez jego zgody (art. 178 § 2 KP);
3)pracownikowi młodocianemu (art. 203 § 1 KP);
4)pracownikowi niepełnosprawnemu, chyba że na wniosek osoby zatrudnionej lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad tymi pracownikami wyrazi na to zgodę.
Pora nocna w Ustawie o czasie pracy kierowców
Warto podkreślić, iż Ustawodawca w przepisach szczególnych dotyczących kierowców wprowadził odrębną od kodeksowej porę nocną dla kierowców.
Zgodnie z art. pkt 6a ustawy o czasie pracy kierowców:
pora nocna – jest to okres czterech godzin pomiędzy godziną 0000 i godziną 0700; definicję pory nocnej zawartą w tym przepisie stosuje się wyłącznie do celów ustalania czasu pracy;
Oznacza to, iż Ustawodawca znów dał Pracodawcy możliwość określenia najbardziej dogodnych godzin. Pracodawca musi wybrać 4 godziny spośród wskazanego zakresu i przyjmuje się, że powinny to być godziny ustalone jednym ciągiem tj. przykładowo od 00:00-4:00, 1:00 do 5:00, itd.
Ustawa nie wskazuje sposobu ustalenia tych godzin, tym samym za uzasadnione należy uznać przyjęcie, iż należy to zrobić w taki sam sposób jaki przewiduje Kodeks Pracy dla „zwykłych” godzin nocnych. Pora nocna dla kierowców powinna zostać zatem ustalona w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym pracy, natomiast w przypadku firm, które nie posiadają lub nie są zobligowane do wydawania takich aktów – informacją tą nalży wskazać w informacji o warunkach zatrudnienia.
Kwestię tą potwierdza Stanowisko Biura Informacji i Promocji Ministerstwa Infrastruktury z 8 listopada 2011r w sprawie zasad wprowadzenia pory nocnej dla kierowców wynikającej z art. 2 pkt 6a ustawy o czasie pracy kierowców o sygn. MR-1-mg-061-379/11.
Konsekwencje pory nocnej dla kierowców
Zgodnie z art. 21 wspomnianej ustawy o czasie pracy kierowców:
W przypadku gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie.
Przepis ten wprowadza dodatkowe ograniczenie czasu pracy dla pracownika będącego kierowcą. Wymóg ten jest bardzo kategoryczny, wystarczy bowiem, że kierowca choćby minutę będzie pracował wyznaczonych godzinach nocnych – przykładowo zakończy pracę minutę po północy, przy ustaleniu godzin nocnych na 0:00-4:00 – wówczas nie będzie mógł pracować w ciągu danej doby pracowniczej więcej niż 10 godzin.
Wprowadzone ograniczenie jest efektem dostosowania polskiego ustawodawca do wymogów dyrektywy 2002/15, która już w preambule (pkt 11 Preambuły). zawiera informacje, iż, zgodnie z wynikami badań organizm ludzki jest w nocy bardziej wrażliwy na zakłócenia środowiska i uciążliwe formy organizacji pracy, a długie okresy pracy w porze nocnej mogą być szkodliwe dla zdrowia i mogą zagrażać bezpieczeństwu zarówno kierowcy, jaki i drogowemu. Dalszy punkt Preambuły(pkt 12) wskazuje na konieczność ograniczenie długości okresów pracy w porze nocnej i przyznanie zawodowym kierowcom pracującym w porze nocnej właściwej rekompensaty za taką pracę. Stało się to w Polsce właśnie w roku 2009 – dostosowując wewnętrzne ustawodawstwo do przepisów unijnych.
Podsumowując, definicję pory nocnej z ustawy o czasie pracy kierowców należy stosować tylko do celów ustalania czasu pracy (zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 6a ustawy o czasie pracy kierowców). Natomiast dla celów ustalenia prawidłowego wynagrodzenia i wyliczenia dodatku za pracę w porze nocnej oraz celem respektowania zakazu zatrudniania niektórych pracowników w nocy – obowiązująca jest 8 godzinna pora nocna.
Podkreślić również należy, iż umiejętne ustalenie pory nocnej dla przedsiębiorców jest niezwykle istotne zarówno dla prawidłowej organizacji czasu pracy, jak również pozwala na znaczne oszczędności w Naszym przedsiębiorstwie.
Dodatkowo zapewnia realizację obowiązków wynikających z Kodeksu Pracy. Brak wypłaty należności z tytułu pracy w porze nocnej może spowodować wystąpienie przez Pracownika z roszczeniem o wypłatę zaległego dodatku za okres 3 lat wstecz. Dodatkowo może być to uznane za naruszenie praw pracowniczych i zakwalifikowane jako wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł. Jeśli jednak Pracodawca dopuszcza się tych naruszeń wielokrotnie, w sposób złośliwy lub uporczywy, takie działanie może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo.
Magdalena Szaraniec-Kurzydym
Zespół Translex Doradztwo Prawne
Jeśli potrzebują Państwo pomocy w zakresie prawidłowego ustalenia pory nocnej albo weryfikacji dokumentów pracowniczych – pozostajemy do Państwa dyspozycji!
Skontaktuj się z Nami pod numerem telefonu +48 732 880 272
[1] red. K. Walczak 2017, wyd. 24/M. Rycak
[2] A. Pawłowska, Praca, s. 29
[3] M. Łajeczko, Nowelizacja kodeksu pracy, Sł. Prac. 1996, Nr 5, s. 3
[4] A. Sobczyk (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2014, s. 622
